Ünlü Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan yalnızlığa dair değerlendirmelerde bulundu ve seçilmiş yalnızlık ile itilmiş yalnızlık arasındaki farklara değindi.
Yalnızlık çaresi bulunması gereken bir sorun olarak görünür. Aslında yalnızlığın bir çaresi var. İnsanın biyolojik ve psikolojik doğası ile yalnızlık arasında iyi ilişki kurmak gerekiyor. İnsan, biyolojik doğası gereği ilişkisel doğar. İnsanlar beyin ve kişilik gelişimi yapısı olarak ilişkisel varlıklardır. Çocuk doğduktan 1 sene sonra ayakta durabiliyor, 15 sene sonra kâr-zarar analizi yapabiliyor. Yani insan doğuştan psikolojik olarak prematüre doğuyor. Bir nevi erken doğum oluyor. İnsanın yaradılış tasarımı böyle. Bu demektir ki insan sosyal olarak gelişiyor.
Köpeklerle birlikte büyüyen Oxana Malaya
İnsanın başkalarına muhtaç olarak doğar, literatüre giren ormanda kaybolmuş vahşi çocuk vakaları çoktur. Ukrayna’da, 3 yaşından 10 yaşına kadar köpeklerle birlikte büyüyen Oxana Malaya, köpekler gibi havlıyor, köpekler gibi yürüyor, ağzıyla yemeye çalışıyor, ellerini kullanmıyor, dört ayak üzerinde hareket ediyor. Bulunduğu zaman hemen korumaya alınıyor. Ancak 20 yaşına doğru iki ayak üzerinde yürümeye, ufak ufak bazı şeyler konuşmaya başlayabiliyor. Yani ince motor, kaba motor, dil gelişimi, sosyal, duygusal ve duyusal becerisi çevreden nasıl gördüyse öyle gelişiyor. Demek ki insanoğlu sosyalliği sonradan öğreniyor.
Afrika’da ormandan hiç çıkmamış pigmeler
İnsanlar, insan olma kapasitesi ve eğilimi ile doğar ancak insanların arasında olursa insanlığı öğrenebilir. Afrika’da ormandan hiç çıkmamış pigmeler bulunmuş. Onlarla bir ilişki kuruluyor dost olunuyor. Bir gün onları alıp açık bir düzlüğe çıkarmışlar. Orada bufalo sürülerini görüp elleriyle kovalamaya başlamışlar. Halbuki hayvanlar uzakta. Neden böyle davrandıkları sorulduğunda ‘üzerimize sinek geliyor’ demişler. Yani mesafe kavramını bile öğrenememişler. Uzaktaki hayvan koşuşturmalarını üzerlerine gelen sinek gibi görmüşler. Beyin sosyal temasta, ilişkilerle gelişiyor. İnsan beyninin özelliği bu.
Bilgili kişiler yalnızlığı seçiyor
Yalnız bırakılan insanın gelişemez, zihinsel olarak körelir. İnsan sosyal bir varlık ama seçilmiş yalnızlık ayrı bir şey. Yani itilmiş yalnızlık ya da seçilmiş yalnızlık ayrı kavramlar. İnsanın üç tane becerisi var. Biri stresle baş etme yöntemi, ikincisi insanlarla iletişim kurması ve üçüncüsü düşünce alışkanlıkları. Kişi bu üç beceriyi öğrendiği zaman kendi kendine öğretebilir oluyor. Yani yalnızlıkla mutluluk ikisi bir arada olabiliyor ama bu seçilmiş olursa oluyor.
Bilgili kişilerin yalnızlığı seçer. Onlar yalnızlıktan rahatsız olmazlar, yalnızlıkla aslında ilk iç keşif yolculuğuna çıkarlar. Kendilerini, arzularını, dürtülerini eğitirler. Tolstoy’un bu konuda çok güzel bir hikâyesi var. Münzevi bir adama soruyorlar, ‘Sen yalnızlıktan sıkılmıyor musun? Niye yalnız kalıyorsun?’ O da diyor ki, ‘Hayır sıkılmıyorum. Ben yalnız değilim.’ Örneklerle yalnız kalarak içindeki vahşi duyguları eğittiğini söylüyor. İnsan bilgelik yolunda ilerlerken, kendisiyle yalnız kalarak içindeki vahşi ve ilkel duyguları eğitebilmesi çok önemlidir. Bu seçilmiş yalnızlıktır. Sürekli değil ama zaman zaman kişi hayatının belli bir döneminde kendisiyle ilişki kurmak için yalnız olacak. İlişki biçimimizde de zaten aileyle, sosyal çevreyle ve mesleki olarak ilişkiler kuruyoruz. Bir de yaratıcı ile ilişki kuruyoruz..
Meditasyon yaparak yalnızlığını iç huzuruyla birleştiren kişiler kendileriyle barışıktır
Sufi meditasyon ve Budist meditasyonlarla yapılmış çalışmalar yalnızlık duygusuna iyi gelir. Kişi meditasyona girdiği zaman beyinde elektrotlar, beyin sinyalleri kaydediliyor. Duyguyu yakaladıkları zaman beyin mutluluk hormonu salgılıyor. İlgili alanlar harekete geçiriliyor. Bütün istekleri karşılanmış, bütün ihtiyaçları giderilmiş, evrenle kendini bütünleşmiş gibi hissettiği zaman müthiş bir rahatlık, uçma duygusu oluyor. Aslında kişi yalnızlığı gidermek için kişilik sınırlarını kaybediyor ve evrenle bütünleşiyor. Mesela ibadet ederken, namaz kılarken eğer duygular tam dahil olursa meditatif bir namaz oluyor. Bunun için huşu içinde ve tamamen hem zihinsel odaklanma hem duygusal yoğunlaşma ikisi birden olacak. Zihinsel odaklanma olursa, duygusal yoğunlaşma ondan sonra geliyor.” diyerek meditasyonla ilgili şunları sözlerine ekledi: “Bir insanın yalnızlığı seçip, yalnız kalmayı başarıp, hedefine giderken bunu yapabilmesi aslında zihinsel gelişmişlik seviyesini de gösteriyor. Meditasyon yaparak yalnızlığını iç huzuruyla birleştiren kişiler, güçlü, kendileriyle barışık ve hedeflerinden vazgeçmeyen kişilerdir. Gandi bunun güzel bir örneğidir. Ona ‘tek kişilik ordu’ demişler. Gandi hatıralarında ‘Yanında Tanrı olan kişi yalnız değil, tek kişilik çoğunluktur. Tarihte doğrular için mücadele edenler kısa vadede zorluk çekmişler ama uzun vadede kazanmışlardır.’
Modernizm yalnızlığı unutturuyor
Yalnızlık, insanın bazı şeyleri görmesini de sağlar. Kendini sorgulayıp, öz eleştiri ve ‘Dur, düşün, yeniden başla’ yapabiliyor kişi. Bu bir nevi moratoryum (erteletim) ilan etmektir. Kişi moratoryumla kendini yeniden yapılandırmak için mola veriyor. Bu mola içerisinde yeniden değerlendiriyor. Hatta buna girişimcilikte ‘yüzde 15 kuralı’ deniyor. Yüzde 15 kuralında, çalışıyorsan bir 1,5 saat de yaptığın iş hakkında düşün deniyor. Bunu yaptığı zaman kişi hatalarını görüyor, kendini geliştiriyor ve hatalardan dersler çıkartıyor. Farklı bakış açıları getiriyor, yeni seçenekler bulabiliyor ve vizyonunu büyütmüş oluyor. Vizyon sahibi kişiler genelde böyle kişiler oluyor. Çalışan insanlar kendilerini işe kaptırıyor. İşe gidiyorsun geliyorsun, ondan sonra televizyonun karşısına geçiyorsun. İnsan kendine hiç zaman ayırmıyor. Modernizm yalnızlığı unutturuyor.
Mutsuz eden yalnızlıkların çok arttı
Sanal bağların kurulmasıyla gerçek bağlar kurmuyor insan. Sanal bağlar da gerçeğe göre daha zayıf bağlardır. Sanal ilişkiler de zayıf olduğu için sağlıklı ilişkiler değil. İnsanı bir nevi bir bağımlı hale getiriyor. Duygusal destek almak, bazı gerçeklerle yüzleşmemek için ya da stres azaltma tekniği olarak sanal ilişki kurulabiliyor.
Yalnızlık, bencilliği de besler
“Kimseye hesap vermek zorunda kalmıyorsun, kendi kararlarını kendi başına alabiliyorsun. Kimseye danışmaya ihtiyacın yok. ‘İlişkiye ayıracak vaktim yok. Başkasının sorumluluğu taşımak istemiyorum.’ diyorlar. Özgüven adı altında öz beğeni büyütülüyor. Narsisizm yani benmerkezcilik (kendi egosunu tatmin etme, ön plana çıkarma) büyütülüyor. Bu tarz kişiler de istemedikleri halde yalnız kalıyorlar. Çünkü bir kaçıngan kişiliğin yalnızlığı var. İstemediği halde yalnız kalıyor. Bunlar egosu yüksek kişiler oluyor. Genellikle bir iletişim, sohbet başlatamıyorlar. İnsan ilişkilerinde ‘benim fikrim budur’ diyemiyorlar. Yalnızlık zırhına sığınıyorlar.”
Şizoid kişiler de yalnız ancak mutlu
Şizoid kişilerin de yalnız ancak mutludur. Ancak bu kişiler şizofreniye yakındır. Yani aileye, topluma bir şey katmazlar. Sadece kendilerine çalışırlar. Şizoidler kendi dünyalarında yaşarlar. Temel bazı işlerini yaparlar. Onun dışında sosyal değillerdir, doğru düzgün konuşmazlar. Böyle bir kimse biliyorum ben. Eşi konuşması için onu zorluyordu. En sonunda adam şöyle diyor, ‘Beni sağır dilsiz kabul et’. Bu kadar konuşuyor. Bu hastalık değil, kişilik özelliği. Bu kişiler bir psikiyatrik veya klinik vaka değiller. Ama yalnız yaşıyorlar. Onların hiçbir şikâyeti de yok bundan. Bazıları da çok yetenekli oluyor. Birkaç dil biliyorlar ama başkasına hiç faydası yok.
Yalnızlık, kullanılan amaca göre bir yöntemdir…
Utangaç kişiler de yalnız kalır. Hata yapmaktan korkarlar, sosyal kaygıları vardır. Herkese mahcup olmaktan korkarlar ki bizim kültürümüzde mahcupluk, utangaçlık teşvik edildiği için yaygındır. Utangaçlık da yalnızlığa iter. Korkularımızı yönetemediğimiz zaman yalnızlık zırhına sığınıyoruz. İçsel savaşa götüren yalnızlık insanı hasta eder gerçekten. İçsel savaşa götürmüyorsa, seçilmiş bir yalnızlıksa kişi böyle durumlarda kendini geliştirebilir. Bu nedenle yalnızlığın kendisi bizatihi kötü değildir. Yalnızlık kullanılan amaca göre bir yöntemdir
Kadın beyni stres altında yalnızlığı gidererek, erkek beyni yalnızlığa sığınarak rahatlar
Özellikle kadınlar kendilerini çok yalnız ve sevilmiyor hissettikleri ve mutsuz olduklarında çocuklarına iyi davranamıyor, anneliği ve işi iyi yapamıyorlar. Sonucunda çevresi tarafından eleştiriliyor ve durum kötüye gidiyor. Kadın ile erkek beyninin farkı buradadır. Kadın beyni stres altında yalnızlığı gidererek rahatlar. Erkek beyni de stres altında zihinsel sığınağına yani yalnızlığa sığınıp öyle çözüm üretmeye çalışır. Evde de gerginlik varsa, sohbet, paylaşım yoksa kadınlar kendilerini kötü hissediyorlar.
Bazı kişilerin de normalden çok daha fazla takdir, övgü ve onaya ihtiyacı vardır. Bu kişiler de bunları alamadığı zaman yalnız hissediyorlar. ‘Ben yalnızım’ diyerek bize gelmiyorlar ama bakıyoruz ki arka planda yalnızlık var. Yakınlık kurmaktan kaçınıyorlar ama buna kendileri sebep oluyor farkında olmadan. Bunları ortaya çıkarıp, kendilerinin sebep olduğu durumu görüp, bazı düşünce stratejileri ya da ilişki stratejileri geliştirilip, biyolojik boyutu da psikolojik boyutu da tedavi edilebiliyor
Yalnızlığı gidermek için korkularımızı tanımamız ve yönetebilmemiz gerekir
Modernizmin seçilmiş yalnızlıkları arttırır. Seçilmiş yalnızlık, CEO’ların, liderlerin hastalığıdır. Hatta modern hapishanede oluyor kişilerin hayatları. Hapishanede yaşıyor gibi kimse onlarla konuşamıyor, konuşmak istemiyor, korkuyor. Bir nevi yalnızlığa mahkûm. İtilmiş yalnızlık dediğimiz durum da olabilir. Kendileri sebep oluyorlar ve toplum da çevresi de onu yalnız bırakmak zorunda kalıyor. Yalnızlığı gidermek isteyeni de hemen reddediyorlar.
Bir de paranoid kişiler çok yalnız kalır. Kimseye güvenmedikleri için yalnızlığı seçerler. Her yaklaşanı bir tehdit gibi şüpheli görürler. Yalnızlığa itilmiş oluyorlar ama farkında olmadan kendileri buna davetiye çıkarmış oluyorlar. Yalnızlığı gidermek için korkularımızı tanımamız ve yönetebilmemiz gerekir. Korkularımızı yok edemeyebiliriz çünkü korkular belirli bir noktada insanı tehlikeden korur. Dozu kaçtığı zaman da zaafımız haline gelir korkular.”
Yorumlar