Kuzey Irak'ın El-Cezire bölgesinde Musul'un yaklaşık 110 kilometre güney batısında Arapların günümüzde Al-Ḥaḍr olarak adlandırdığı Hatra kentinde bulunan, MS 168 yılında inşa edilmiş Lat Tapınağı'ndaki (B Tapınağı / Allat Tapınağı / Temple of Al-Lat) restorasyon esnasında yaklaşık 2 bin yıl önce Arapların süper melez develer ürettikleri keşfedildi.
İtalyan arkeologlardan ve restoratörlerden oluşan restorasyon ekibi;İslam öncesindeki inanç sisteminde Arap Yarımadası'nda 'Allah'ın Kızları' olarak anılan 3 Tanrıça'dan (Lat, Menat ve Uzza) Lat adına inşa edilmiş tapınağınrestore edilen kapılarından birinin üzerinde yer alan kirişte, merkezi bir insan figürü üzerinde birleşen iki sıra deveyi fark etti.Tapınaktaki deve figürleri bulunması şaşırtıcı değildi çünkü deve Tanrışa Lat'ın kutsal hayvanıydı. Şaşırtıcı olan develerin birbirinden farklı iki ve bir melez türe ait olmasıydı.
Arkeologların tahminine göre; 1.800 yıllık tapınaktaki hasar görmüş kabartmada yer alan melez (hibrit) develeri yetiştirmek, iddialı bir antik projeyi ortaya çıkarıyor.
Araştırmaya Liderlik eden Padua Üniversitesi arkeoloji profesörü Massimo Vidale'ye göre; tasvir edildikleri tapınakla birlikte hibrit develer, Hatra'nın Arap çöl ticaretinin zenginliğinden ve gücünden yararlanmak için ürettiği bir zoolojik mühendislik projesiydi: "O yıllarda Pers ve Roma imparatorlukları arasında bir tampon devlet olan Hatra; Orta Asya /Camelus bactrianus) ve Arabistan'daki deve türlerini ( Camelus dromedarius) çiftleştirerek, ticaret kervanların ihtiyaç duyduğu daha dayanıklı ve daha çok yük taşıyabilen melez develer üretiyordu.
Üretimleri çok masraflıydı, fiyatları çok yüksekti
Kirişte yer alan aşınmış insan figürünün muhtemelen zamanın Hatra kralı Sanatruq'a ait olduğunu belirten uzmanlar, develerinçoğunun tipik Arabistan ve Orta Asya develeri olduğunu belirtiyorlar.Ancak onların önünde yer alan, başlarında, boyunlarında ve ön ayaklarında uzun tüyler bulunan melez hayvanlar onlardan farklı. Melezlerin hörgüçlerinde adeta onları çift hörgüçlü gibi algılatanküçük bir girinti var. Uzmanlar bunlarınbactrianus-dromedarius melezi olduğunu iddia ediyorlar.O devrin sanatçılarının; öndeki develeri, bu kadar gerçekçi ve ayrıntılı şekilde tasvir etmek için özel çaba sergilediğine dikkat çeken uzmanlara göre bunun mantığı da belli: "Kralın portresini çevreleyen melez develer, kraliyet ailesinin bu özel hayvanı bölgedeki tüccarlar için özel olarak yetiştirdiğini işaret ediyor.
Arkeolog Prof. Massimo Vidale, deve melezlerinin daha fazla süt ürettiğini, zorlu iklim koşullarına karşı daha dayanıklı olduğunu ve 400-500 kilogram yük taşıyabildiğine dikkat çekiyor. Bu da sıradan bir Arabistan ya da Orta Asya devesinin iki katıdır. Bu yüzden bu hayvanlar daha değerliydi.Tabi aynı zamanda üretilmeleri de masraflıydı. Normalde birbirinden binlerce kilometre uzakta yaşayan hayvanların çiftleşmesini sağlamanın yanı sıra yeni üretilecek her deve için bu işlemin tekrarlanması gerekiyordu. Çünküortaya çıkan melezler tıpkı katır gibi kısırdı.
Tapınağı IŞİD'in elinden Saddam'ın adı kurtarmış
Antiquity Dergisi ve Cambridge Üniversitesi'nin yayın organı Cambridge University Press'te yayınlanan "Iconographic evidence of hybridisation between Camelus bactrianus and Camelus dromedarius at second-century AD Hatra, Iraq" (MS ikinci yüzyılda Hatra, Irak'ta Camelus bactrianus ve Camelus dromedarius arasındaki melezleşmenin ikonografik kanıtı) başlıklı makalede yer alan bilgilere keşfin yapıldığı restorasyon,İsviçre'dekiAliph Vakfı'nın finansıyla,İtalya'nınISMEO (Associazione Internazionale di Studi sul Mediterraneo ve l'Oriente /Uluslararası Akdeniz ve Doğu Araştırmaları Derneği) kuruluş liderliğinde gerçekleştiriliyor.
Lat Tapınağı,Daeş olarak da bilinen IŞİD (Irak - Şam İslam Devleti) örgütünün 2015 ile 2017 yılları arasında pek çok tarihi mirası tahrip ve talan ettiği topraklarda yer alıyor. Özellikle insan şekilli (antropomorfik) heykelleri tahrip ederek, tapınak türü binaları buldozerle yıkanIŞİD'in bu tapınağa dokunmamasının nedeni, binanın bir çok yerinde devrik Irak BaşkanıSaddam Hüseyin'in adının bulunması. "Bu binaSaddam Hüseyin tarafından restore edilmiştir" yazıları binayı kurtarmış olmalı çünküIŞİD militanlarının bir çoğu daha önceSaddam'ın ordusunda savaşan askerlerdi veonun adına saygı duyuyorlardı.
Yorumlar