Bu yıl 21 Aralık 2025 Pazar ve Kış Gündönümü. 21 Aralık (Bazı zamanlarsa 22 Aralık olabilmektedir) coğrafi olarak Kuzey Yarım Küre için gün dönümüdür ve kış solstisi olarak da tabir edilmektedir. 21 Aralık doğal olarak Güney Yarım Küre için ise yaz gün dönümüdür ve yaz solstisi olarak da tabir edilmektedir.
Kış gündönümü, Kuzey Yarımküre’de yılın en kısa gündüzünün ve en uzun gecesinin yaşandığı günür. 21 Aralık'ta Dünya’nın eksen eğikliği nedeniyle Güneş ışınları Oğlak Dönencesi’ne dik düşer. Dolayısıyla kuzeyde yaşayanlar güneşi daha düşük açılarla görür.
KIŞ GÜNDÖNÜMÜ: ŞEB-i YELDA
21 Aralık Kış Gündönümünde en uzun gece yaşanır ve gecelerin uzaması ve gündüzlerin kısalması sona erer. 22 Aralık itibari ile gündüzler uzamaya ve geceler kısalmaya başlar. 21 Aralık kış gündönümünde Kuzey Yarımküre'de kuzeye doğru gittikçe Güneş görme süresi azalır.
21 Aralık günü yaşanan gece süresi, enleme göre değişiklik gösterse de Türkiye genelinde genellikle ortalama 15 saat civarında gece, 9 saat civarında gündüz yaşanmaktadır.
21 Aralık aynı zamanda Kuzey Yarım Küre'de kışın başlangıcı kabul edilmektedir.
Halk İslam inançlarına göre en uzun geceye Şeb-i Yelda denilmektedir. Karanlık ve En Uzan gece anlamına kullanılan deyim etimolojk köken olarak Zerdüştlük inancına uzanmaktadır.
En Uzun Geceye Neden Şeb-i Yelda Deniliyor?
Farsça'da Yelda (Yalda) Doğum anlmaına gelir ve Şab-ı Yalda doğum gecesi demektir. Kadim inaçlara bakıldığında kozmik tanrıların doğum günü kabul edilen Kış Gündömü'nde sembolik olarak gün ışığı yeniden dünyaya davet edilmektedir ve o gün doğan tanrı da ışığı geri getirmektedir. Zerdüştlik inanına göre 21 Aralık eski İran dininde tanrı Mithra"nın (güneş tanrısı) doğum günü demektir. 21 Aralık Kış Gündönümüne Farsça şab-i yaldā شب یلدا “ denmesinin nedeni Aramicede yld (doğum) kelimesidir.
İran’da 21 Aralıkta Yalda Gecesi nedeniyle özel kutlamalar yapılır. Bu geceyi İranlılar evlerinde hazırladıkları zengin sofralarda enfes yemekleri, leziz tatlıları, yazdan kalan karpuz gibi meyveleri ama özellikle de nar kırıp yiyerek kutlarlar. En uzun geceyi hiç uyumadan geçirmeye çalışıyor ve ünlü şair Hafız’dan ve Ömer Hayyam'dan şiirler okurlar.
21 Aralık Antik Yunan inançlarına göre Dionysos günüdür. 21 Aralık Dionysos Günü, Şarap Tanrısı olarak da ünlenmiş Bereket Tanrısı Dionysos'un doğum günü kabul edilir ve kutsal meyve üzümdür. 21 Aralıktan ihtibaren Dionysos'un 12 günü bayram olarak kutlanır. (Öte yandan Dionysos iki kere doğan tanrı kabul edildiği için 2 ayrı doğum günü vardı)
Bu inancın farklı antik dinlerde farklı kozmik tanrıların doğum günü kabul edilmesi geleneği Hıristiyanlığı derinden etkilemiş ve Noel inancını şekillendirmiştir. Hz. İsa'nın doğum günü kutlamalarında bu inaçların etkileri açık şekilde görülmektedir. Ancak batıl kabul edilen inançlardan ayrılması için Hrısitiyanlık dininde gün 25 Aralık tarihine kaydırılmış ve Hz. İsa ile Mitra'nın ayrıştılması amaçlanmıştır. Yine de Hz. İsa'nın işlerinin tasvir edildiği pek çok resimde diğer inancın izlerinin yer alması dikkat çekicidir.
Öte yandan kadim inançları yaşatmayı amaşlayan marjinal bazı Newage akımlarının da kutsal kabul ettikleri bazı mekanlarda özellikle kırmızı elbiseler giyinerek, kış gündönümünü kutlamaları dikkat çekicidir. Bu günde özel olarak bazı insanlar rengârenk kostümler, maskeler ve el yapımı fenerlerle değişik mekan ve alanlarda geleneğ yaşatmaya gayret ederler.
Nar Kırma Geleneği nedir ve kökeni neye dayanır?
Geleneklere göre; 21 Aralık tarihinde insanlar evin kapı eşiğinde, içeri bakarak durulur, hayır duası ve bereket dilekleri ile birlikte elindeki narı yer atarak kırar. Evlerde halı ve kilim ve oturma takımları kullanımından itibaren temizlik sorun teşkil ettiğinden nar kırma geleneğinin zamanla bir tepsi ve sahan içinde kırılması da dikkat çekici bir evrimdir. Bu ritüel sırasında yere değerli eşya saçılması, yere para atılması ve yaban hayvanları için dışarıya su ve ekmek bırakılması gibi bazı yöresel inaçlar da geleneğe eşlik edebilir.
Ortadoğu ve Asya başta olmak üzere Kış gün dönümünün kutlandığı 21 Aralık'ta nar kırma geleneği uygulanması dikkat çekicidir. Nar Kırılan mekanlara bolluk ve bereket geleceğine inanılmaktadır. Bereket, doğurganlık, yaşam, sağlık ve şifa sembolü Nar Meyvesi kadim çağlardan beri pek çok dinde kutsal sayılan meyveler arasında yer alır. Semavi dinler ve Budizm inancınsa da bu meyve kutsal sayılır. Kur'an-ı Kerim'de nar, hurma ile birlikte cennet meyvesi olarak betimlenir. Hristiyanlık'ta nar sonsuz hayatı sembolize ettiği gibi kıyametin sembolü olarak da dikkat çeker. Budizm'de ise bereketin yanı sıra kötülüklere karşı koruyucu kabul edilir.
Uzak Doğu'da 21 Mart Dongzhi Festivali günü
Uzakdoğu’da Çin, Japonya, Kore, Vietnam gibi birçok ülkenin (dolayısıyla milyarlarca insanın!) bir bayram olarak kabul ettiği Dongzhi Festivali, yine 21 Aralık’a denk geliyor ve insanlar kış gündönümünü kutluyor. Günlerin yeniden uzamaya başlamasıyla “yin ve yang” felsefesine uygun bir şekilde evrendeki dengenin yeniden kurulduğu düşünülüyor. Bu festivalde özellikle renkli pirinç toplarından “tangyuan” adlı bir tatlı yapılıp yeniyor.
Narguvan söylencesi
Öta yandan çoğu zaman Nevruz Bayramı ile de karıştırılan ve Orta Asya Türklerinin 21 Aralık kış gündönümünü Narguvan Bayramı olarak kutladığı söylencesi son yıllarda glatüı meşhur olarak hayi yaygın hale geldi. Öyle ki Muazzez İlmiye Çığ^'ın da bu söylenceyi gerçek sanarak kitabına alması hatta ona bilimsel kılıf uydurma çabası ile yanılgılardan doğan bir bayram türedi. “Güneşin yeniden doğuşu” anlamına gelen kadim bayram safsatasını pek çok insan sosyal medya baskısı ile de gerçek kabul etmektedir.
Modern Hurafe olarak nitelenebilecek söylenceye göre; "Noel kutlama geleneğinde çam ağacı süslemeyi Hıristiyanlar Türklere özgü bir gelenek olarak “Narguvan / Nardugan Bayramında almışlar"
Oysa bu bayram sadece Hıristiyanlığı seçen bazı Türk boylarına özgüdür ve iddia edildiği gibi ağaç süsleme Türklerden Hıristiyanlara değil, tam tersine Hristiyanlardan Türklere geçmiştir. Türklerin kutsal kabul ettiği ağaçlar arasına Çam yoktur. İslam öncesinde Kayın, İslamiyet sonrasına sembolik olarak Çınar ve Selvi kutsal sayılır.
Yaşar İliksiz - Mistikalem.com
Yorumlar