Kentlerde ağaçların insan yaşamı açısında önemi için dünyanın pek çok ülkesinde oldukça büyük bütçeli araştırmalar yapılıyor. Örneğin en son araştırma Hollanda'da gerçekleştirildi. i-Tree 2.0 NL, CLICKNL ve 28 ortaktan oluşan bir konsorsiyum tarafından finanse edilen üç yıllık 800.000 €'luk bir proje. Hollanda şehirlerinde yetişen 300'den fazla kentsel ağaç türünün optimum soğutma performansına ilişkin doğru ölçümler geliştirmeyi ve ağacın yaşam döngüsü boyunca performanslarının tahminlerini yapmayı amaçlamakta...
Araştırmaya göre yeşil alanlar ve özellikle kentsel ağaçlar, şehirleri iklime uyumlu hale getirmenin en etkili yollarından biri. Ağaçlar, ısıyı emerek ve gölge üreterek kentsel ısı döngülerinin uç noktalarını etkili bir şekilde azaltıyor. Ayrıca kentsel su yönetimi, hava kalitesi, biyolojik çeşitlilik, sağlık ve refah ve genel kentsel yaşanabilirlik için ek faydalar sunuyor.
Şehirlerdeki ağaçlar yalnızca estetik değil, aynı zamanda birer "yaşam destek sistemi" olarak önemli role sahip.
Dünya üzerindeki bilimsel araştırmalara göre Ağaçların bilimsel açıdan da kanıtlanan yararları şu şekilde özetlenebiliyor.
Hava Kalitesinin İyileştirilmesi
Ağaçlar, fotosentez yoluyla karbondioksiti (CO₂) emerek oksijen üretir. Bir yetişkin ağaç yılda ortalama 120 kg CO₂ emebilir (USDA, 2019).
Yapraklar, havadaki zararlı partikülleri (PM2.5, PM10) ve azot dioksit (NO₂), sülfür dioksit (SO₂) gibi kirleticileri filtreler. Bir şehir ormanı, partikül madde kirliliğini %7-24 oranında azaltabilir (Nature, 2016).
Kentsel Isı Adası Etkisinin Azaltılması
Asfalt ve beton yüzeyler ısıyı emerek şehirleri daha sıcak hale getirir. Ağaçlar gölge sağlayarak ve terleme (transpirasyon) yoluyla ortamı soğutur.
Büyük bir ağaç, günde 400 litre su buharı salarak 8 klimaya eşdeğer soğutma sağlayabilir (EPA, 2021).
Ağaçlık alanlar, çevrelerine göre 2-8°C daha serin olabilir (Science Advances, 2020).
Ruh Sağlığı ve Sosyal Etkileri
Yeşil alanlar, stres hormonu (kortizol) seviyesini düşürür ve mental sağlığı iyileştirir (Frontiers in Psychology, 2018).
Hastane yakınlarındaki yeşil alanlar, hastaların iyileşme sürecini hızlandırır (Ulusal Sağlık Enstitüleri, 2019).
Ağaçlı sokaklarda yaşayan insanlar daha düşük depresyon riski taşır (JAMA Network Open, 2022).
Biyolojik Çeşitlilik Desteği
Kentsel ağaçlar, kuşlar, böcekler ve küçük memeliler için habitat oluşturur. Bir meşe ağacı 500'den fazla türe ev sahipliği yapabilir (Royal Society for the Protection of Birds).
Polen ve nektar kaynağı olarak arı popülasyonlarını destekler (Journal of Urban Ecology, 2020).
Ekonomik Faydalar
Ağaçlı caddelerdeki evlerin değeri % 5-15 daha yüksektir (US Forest Service).
Enerji tasarrufu sağlar: Yazın klimalara olan ihtiyacı %30'a kadar azaltabilir (Energy and Buildings, 2017).
Sel ve Su Yönetimi
Ağaç kökleri toprağı tutarak erozyonu önler ve yağmur suyunu emerek sel riskini azaltır. Tek bir yetişkin ağaç yılda 37.000 litre yağmur suyunu emebilir (Arbor Day Foundation).
Türkiye'den Örnekler:
İstanbul'da yapılan bir çalışma, yeşil alanların hava kirliliğini %10-15 azalttığını gösteriyor (İBB, 2021).
Ankara'da kent ormanları, yaz sıcaklıklarını 3-5°C düşürmede etkili bulunmuştur (ODTÜ, 2020).
İSTANBUL'UN YAŞAM VADİLERİ
ilk olarak 2019 yılında başlayan ‘Yaşam Vadileri’ projeleriyle İstanbul’un dört bir yanında yeni yeşil alanlar oluşturuluyor. Yaşam vadileri projeleriyle sel taşkın riski olan dereler ıslah ediliyor, derelerin çevresi İstanbulluların keyifle vakit geçirip, bisiklet sürüp yürüyüş yapabildiği alanlar olarak hizmet veriyor.
Yaşam vadileri bir yandan İstanbullulara nefes olurken diğer yandan kent için önemli bir ekolojik koridor görevi de görüyor. Yaşam Vadileri, karbon yutakları ve sel tamponları olma özellikleriyle mahalleler arası bağlayıcı koridorlar olarak tasarlandı. İstanbul’un kırılgan ekosistemini güçlendiren bu projeler, aynı zamanda daha serin, daha temiz, daha yaşanabilir bir kent hedefini taşıyor.
2019-2024 döneminde etaplar halinde tamamlanan vadiler arasında; Sancatepe Ayazma, Pendik, Kağıthane Cendere, Esenyurt Haramidere, Şile Yeniköy, Silivri Boğluca, Kadıköy Kurbağalıdere, Haliç Kıyıları, Tuzla Hacet Deresi, Sarıyer Baltalimanı gibi pek çok önemli yaşam alanı bulunuyor. 2019’dan bu yana 18 yaşam vadisi tamamlanarak hizmete alındı. Böylece İstanbul’a yaklaşık 2 milyon metrekarelik yeni yeşil alan kazandırıldı. Devam eden ve planlanan yaşam vadileri tamamlandığında ise İstanbul 10 milyon metrekarelik yeni yeşil alana kavuşacak.
Yakın geçmişe kadar sel ve taşkınlarla gündeme gelen Ayamama Deresi’nin ıslahını tamamlayan İBB, dere çevresindeki yaşam vadisi projesinin ilk etabını tamamlayarak 2023 yılında hizmete aldı. Bakırköy, Bahçelievler ve Küçükçekmece ilçelerinden geçen Ayamama Deresi Yaşam Vadisi projesinin diğer etaplarının yapımı ise hızla devam ediyor.
Dere çevresinin kuzeyi etkinlik alanı olarak tasarlanırken, güneyi ise yaya ve bisiklet ulaşımına olanak veren yeşil alanlar olarak tasarlandı. Projenin en önemli noktalarından birisi de, Marmara Denizi ve D-100 karayolu arasında kesintisiz yaya ve bisiklet yolu sağlayacak olması. Dört etap şeklinde programlanan Ayamama Yaşam Vadisi tamamlandığında, İstanbul 1 milyon metrekarenin üzerinde kesintisiz yeni yeşil alan daha kazanmış olacak.
YÜRÜYÜŞ VE BİSİKLET YOLLARI, BİYOLOJİK GÖLET VE DAHA FAZLASI
Hem her yaştan insanın, hem de hayvan dostlarımızın ihtiyaçlarına cevap verebilecek nitelikteki fonksiyonlara sahip olan Ayamama Yaşam Vadisi projesiyle; bisiklet ve yürüyüş yolları, biyolojik gölet, spor sahaları, çocuk oyun alanları, pati parkları, festival alanı, macera parkı, otopark alanları ve kafeteryalar İstanbulluların hizmetine sunuluyor.
2019’dan Bu Yana Hizmete Sunulan Yaşam Vadileri:
1. Hacetderesi Yaşam Vadisi 1. ve 2. Etap
2. Beylikdüzü Yaşam Vadisi 3., 4. ve 5. Etap
3. Haliç Kıyıları Yeşil Koridor ve Yaşam Vadisi 1., 2. ve 3. Etap
4. Silivri Boğluca Yaşam Vadisi 1. ve 2. Etap
5. Kurbağalıdere Yaşam Vadisi 1. Etap 1. Kısım
6. Pendik Yaşam Vadisi 1. Etap
7. Tuzla Yaşam Vadisi 1. ve 2. Etap
8. Baltalimanı Yaşam Vadisi 1. Etap
9. Çekmeköy Serindere Yaşam Vadisi 1. Etap
10. Ayamama Yaşam Vadisi 1. Etap 1. Kısım
11. Cendere Yaşam Vadisi 1., 2. ve 3. Etap
12. Haramidere Yaşam Vadisi 1. Etap
13. Ayazma Yaşam Vadisi 1. ve 2. Etap
14. Çamaşırcıdere Yaşam Vadisi 1. Etap
15. Şile Yeniköy Yaşam Vadisi 1. Etap
16. Şişli İncirlidede Yaşam Vadisi
17. Büyükçekmece Rıdvan Yavuzbilge Yaşam Vadisi 1. Etap
18. Büyükçekmece Serinpınar Deresi Peyzaj İnşaatı
Yorumlar