Ateşle Oynama Tutkusu Ruhsal Sorun Kaynaklı Olabilir
Ateşle oynamak, kişinin kontrol edemediği, durdurulamayan bir tutku belirtisi olabilir. Toplumda yaygın olmasa da nadir görülen ve psikiyatride ‘dürtü kontrol bozuklukları’ sınıfında yer alan piromani, kişinin yangın çıkarma eyleminden haz almasıyla tanımlanıyor. Bu bozukluğa sahip bireyler, tekrarlayan ve bilinçli olarak yangın çıkarma isteğine engel olamıyorlar.
Klinik Psikolog Cumali Aydın, piromani ve yangın çıkarma davranışlarının farkları, erken işaretleri ve tedavi yöntemleri hakkında önemli bilgiler verdi. Piromaninin temel ayırt edici özelliğinin, kişinin yangın çıkarma eylemi dışındaki tüm motivasyonlardan arınmış olması olduğunu vurgulayan Aydın, bu durumun dürtü kontrol bozuklukları sınıfında yer aldığını söyleyerek şu açıklamada bulundu:
Bu bozukluğa sahip kişiler, tekrarlayan ve bilinçli olarak yangın çıkarma isteğine engel olamazlar. Piromani, yalnızca yangın çıkarmaktan haz alma durumudur
Piromani tanısı için aranan temel ölçütler arasında, birden fazla kez kasıtlı yangın çıkarmak, yangın öncesinde yoğun bir gerginlik veya heyecan yaşamak ve yangın sırasında ya da sonrasında belirgin bir rahatlama veya haz duymak yer alıyor. Yangının maddi çıkar, öç alma, ideolojik amaç veya suç işleme niyeti gibi nedenlerle çıkarılmaması da tanı için kritik bir kıstas. Bu davranışın Piromani olarak adlandırılması için psikoz, mani veya zayıf muhakeme gibi başka bir durumla açıklanamamalıdır.
Örneğin 17 yaşındaki bir genç, ‘içimdeki sıkışma ancak kibriti çaktığımda geçiyor’ diyorsa ve bu davranıştan maddi bir kazanç elde etmiyorsa, bu tablo piromaniyi düşündürebilir. Elbette kesin tanı yalnızca uzmanlar tarafından konur. Piromani tanısının oldukça nadirdir. Kundaklama suçundan hüküm giymiş kişilerin yalnızca yaklaşık yüzde 3’ünün piromani kriterlerini karşılar. Toplum verilerine göre yangın çıkarma davranışı en çok 18–29 yaş arası erkeklerde görülmektedir.
Piromani ve Kundaklama Arasındaki Kritik Farklar
Her yangın çıkaran kişi piromanik değildir. Yangın çıkarma davranışı; genellikle kaza, çıkar sağlama, ideolojik amaç, öfke ya da suç işleme niyetiyle de gerçekleştirilebilir.
Hukuki bir terim olan kundaklama (arson) ile piromani arasındaki fark şudur: Kundaklama (arson), hukuki bir terimdir ve genellikle zarar verme amacı taşır. Piromani ise tamamen farklıdır. Burada kişi yalnızca yangın çıkarmanın kendisinden haz alır, başka bir amaç yoktur. Bu, dürtü kontrol bozukluğunun merkezi ve kritik özelliğidir..
Özellikle ergenlerde aile içi çatışma, ebeveyn ilgisizliği, gözetim eksikliği ve travmatik yaşantılar yangın çıkarma davranışlarını artırabilir. Araştırmalar bunu gösteriyor. Travmatik geçmiş risk faktörüdür ancak piromani bu davranışların çok küçük ve nadir bir alt grubudur. Travma ve sorunlu aile ortamı yangın çıkarma riskini artırabileceğini, ancak her çocuk piromani geliştirmez.
Piromaninin Erken İşaretleri
Aileler ve öğretmenler piromaniyi düşündürebilecek erken işaretlere karşı dikkatli olmalı.
Bu işaretleri şu şekilde sıralayabiliriz: Ateşe, yangınlara, itfaiyeye aşırı ilgi, küçük çaplı ateşler yakma davranışı, yangın öncesinde huzursuzluk ve sonrasında rahatlama. Bu yangınların çıkar sağlamak ya da mesaj vermek amacıyla yapılmaması temel ayırıcıdır.
Aileler ve öğretmenler için uyarı sinyalleri, çocuğun gizlice kibrit ya da çakmak taşıması, eşyalarının arasında yanık kokulu materyaller bulunması, sık sık küçük ateşler yakması ve yangın sonrası ‘içim ferahladı’ gibi rahatlama içeren ifadeler kullanması olabilir. Bu erken işaretlerin ciddiye alınması, erken müdahale şansını artırıyor.
Piromaniklerin Tedavisi psikoterapi ile mümkün
Piromaniye özgü özel bir ilaç yok, tedavisi özellikle psikoterapi ile mümkün. Tedavinin temelini bilişsel davranışçı terapi (BDT) oluşturuyor. BDT’de dürtüyü fark etme, geciktirme ve dürtünün yerine başka, daha uygun yollar koyma teknikleri kullanılıyor. Tedavi sürecinin ayrılmaz bir parçası olarak yangın güvenliği eğitimi de uygulanıyor.
Tedavide aile temelli programlarda çocuk ve ergenler, aileyle birlikte yürütülen programlara alınır ve bunlar iyileşme için çok önemlidir. Multisistemik terapi ise çocuk, aile, okul, arkadaş çevresi ve toplumla birlikte ele alınır. Bu yöntem, yangın çıkarma davranışı dâhil birçok riskli davranışı azaltmada etkili bulunmuştur.
Eşlik eden depresyon, kaygı veya dürtüsellik gibi başka psikiyatrik durumların olduğu vakalarda hekim desteği gerekmektedir.
Yorumlar