Medyadaki haberlerde, zaman zaman zihinsel performansı artırdığı iddia edilen bazı yiyecekler ve içecekler öne çıkar. Bazı uzamanlara göre bu tür besinlerin etkileri, sanılanın aksine geçici bir uyanıklık hissiyle sınırlı.
Beslenme ve içecek tercihleri neleri etkiliyor?
"Bilişsel performans çok boyutlu bir süreçtir ve beslenme bu sürecin yalnızca bir parçası!" diyen
Klinik Psikolog Zeynep Betül Alp, besinler ve içeceklerin zihinsel performans üzerindeki etkileri hakkında şu görüşleri savundu:
Beslenme ve içecek tercihleri, bilişsel işlevleri tek başına belirleyen unsurlar değil. Daha çok beynin çalıştığı genel fizyolojik zemini etkilerler. Kan şekeri dengesi, sıvı alımı ve bedenin uyarılma düzeyi; dikkat ve zihinsel sürdürülebilirlik üzerinde dolaylı bir rol oynar. Bu etkiler genellikle kısa sürelidir ve kişiden kişiye değişkenlik gösterir. Sağlıklı bireylerde, tek bir içeceğin hafıza ya da üst düzey bilişsel işlevleri kalıcı biçimde güçlendirmesini beklemeyiz.
‘Zihni Keskinleştirme’ Algısı
‘Zihni keskinleştirme’ ifadesi bilimsel bir kavramdan ziyade gündelik bir betimlemedir. Nörobilimsel açıdan bu tür içeceklerin oluşturduğu etki çoğu zaman dikkat sistemlerinde geçici bir uyanıklık artışıyla sınırlıdır. Bu durum, bilişsel kapasitenin artmasından çok, mevcut zihinsel durumun daha belirgin hissedilmesiyle ilişkilidir.
Kişinin kendini daha ‘açık’ hissetmesi, her zaman ölçülebilir bir performans artışı anlamına gelmeyebilir, bu tür ifadelerin bilimsel dikkatle ele alınması gerekir.
Pancar suyunun zihinsel performansa etkisi
Son dönemde pancar suyu zihinsel performansla ilişkilendiriliyor. Pancar suyu ile zihinsel performans arasındaki ilişki, doğrudan bilişsel süreçlerden ziyade fizyolojik mekanizmalar üzerinden ele alınır.
Pancar suyu içeriğinde yer alan bileşenlerin damar genişlemesini desteklemesi, beyin kan akışı üzerinde dolaylı etki meydana getirebilir. Ancak bu durum, bilişsel işlevlerin otomatik olarak güçlendiği anlamına gelmez. Mevcut araştırmalar, bu etkinin daha çok genel uyanıklık ve bedensel enerjiyle ilişkili olabileceğini düşündürüyor. Bu nedenle pancar suyunun bilişsel etkileri sınırlı ve dolaylıdır.
Pancar suyu sonrası bildirilen ‘zihinsel açılma’ hissi çoğu zaman öznel bir deneyimi yansıtır Uyanıklık artışı, bedensel farkındalık ve beklenti bu algının oluşmasında etkili olabilir. Nöropsikolojik açıdan gerçek bilişsel değişim, standart testler ve nesnel ölçümlerle değerlendirilir. Kişinin kendini daha iyi hissetmesi, bilişsel işlevlerin gerçekten güçlendiği anlamına gelmeyebilir. Bu nedenle öznel deneyim ile ölçülebilir bilişsel değişim arasındaki ayrım önemlidir.
Gerçek bilişsel güçlenme; öğrenme, tekrar ve nöroplastisite ile
Kısa süreli dikkat artışı, beynin uyarılma düzeyindeki geçici bir yükselmeyle ilişkili. Bu durum genellikle anlık performansı etkiler ve kalıcı değildir. Gerçek bilişsel güçlenme ise öğrenme, tekrar ve nöroplastisite süreçlerini içerir.
Tekil uyaranlar ya da içecekler çoğunlukla ilk grupta yer alır. Bu ayrım, bilişsel etkileri doğru yorumlayabilmek açısından önemli. Zihinsel uyarılma oluşturan içecekler her bireyde aynı etkiyi göstermeyebilir. Kaygı bozukluğu, panik atak ya da dikkat düzenleme güçlüğü olan kişilerde bu tür etkiler rahatsızlık hissini artırabilir. Aşırı uyarılma, odaklanmayı kolaylaştırmak yerine zorlaştırabilir. Beynin verimli çalışması, her zaman daha fazla uyarılmayla sağlanmaz. Bu nedenle bireysel farklılıkların göz önünde bulundurulması gerekir
Zihinsel berraklığı destekleyen temel unsurlar
Zihinsel berraklığı destekleyen temel unsurlar;
- düzenli uyku,
- stresin yönetilebilmesi
- dikkat yükünün dengelenmesidir.
Uyku sürekliliği, özellikle bellek ve yürütücü işlevler için belirleyicidir.
Gün içinde zihinsel molalar verebilme ve dikkat bölünmelerini azaltma da bilişsel verimi destekler.
Fiziksel hareket ve günlük rutinler, beynin düzenleyici sistemlerine katkı sağlar. Bu alışkanlıklar, tekil içecek etkilerinden çok daha kalıcıdır. Zihinsel berraklık arayışında öncelikle kişinin kendi zihinsel ritmini tanıması önerilir. Dikkatin ne zaman düştüğünü ve bunun hangi koşullarda gerçekleştiğini fark etmek önemlidir. Kısa vadeli çözümler yerine, zihinsel yükün nasıl dağıtıldığına odaklanmak daha sürdürülebilir sonuçlar sağlar. Bilişsel verimlilik çoğu zaman dışsal bir destekten çok, içsel düzenlemeyle ilişkilidir. Bu farkındalık, uzun vadede zihinsel performansı daha sağlıklı bir biçimde destekler.”
Yorumlar