Hızla sönen, parlak mavi parlamalar (LFBOT'lar) daha önce sıra dışı süpernovalar sanılıyordu. Ancak, şimdiye kadarki en parlak olan yeni bir patlama, bu kozmik olayların büyük kara deliklerin, devasa yıldız yoldaşlarını parçalamasıyla tetiklendiğini gösteriyor.
 |
|
Bu birleşik görüntü, AT 2024wpp adı verilen parlak hızlı mavi optik geçici olayın (LFBOT) X-ışını, ultraviyole, optik ve yakın kızılötesi verilerini içermektedir. Bu geçici olay, Dünya'dan 1,1 milyar ışık yılı uzaklıktaki ana galaksisinin sağ üst kenarındaki parlak noktadır. |
| Telif Hakları:Uluslararası Gemini Gözlemevi |
LFBOT'ların Oluşum Nedeni Ortaya Çıkıyor
LFBOT'lar, uzayda kısa süreliğine parlayan ve hızla sönen aşırı parlak mavi ışık patlamalarına verilen biliösel ad. Gökbilimciler, 2024 yılında şu ana dek gözlemlenen en parlak "Işıltılı Hızlı Mavi Optik Geçici Olayı" (LFBOT) olan AT 2024wpp’yi keşfetti.
Son on yıldır, bu nadir, gizemli olayların sıra dışı bir süpernova türü mü yoksa bir kara deliğe düşen yıldızlararası gaz mı olduğu tartışılıyordu. Uluslararası Gemini Gözlemevi'nden elde edilen kritik verilerin de kullanıldığı yeni bir analiz, bu anlayışı kökten değiştirdi.
Berkeley'deki California Üniversitesi'nden araştırmacıların liderliğindeki bir ekip, AT 2024wpp'nin ne süpernova ne de basit bir gaz düşüşü olmadığını belirledi. Bunun yerine, 100 Güneş kütlesine kadar ulaşabilen bir kara deliğin, devasa bir yıldız yoldaşını birkaç gün içinde tamamen parçaladığı aşırı bir gelgit bozulması (tidal disruption) sonucu meydana geldiği sonucuna varıldı. Bu keşif, on yıllık bir bilmeceyi çözerken, aynı zamanda evrendeki yıldız felaketlerinin çeşitliliğini de gözler önüne seriyor.
 |
|
Bu infografik, şimdiye kadar görülen en parlak hızlı mavi optik geçici olay (FBOT) olan AT 2024wpp'yi ve aşırı güç çıkışının ardındaki olası mekanizmayı göstermektedir. Bu infografik, orijinal bir sanatçı konseptinden uyarlanmıştır. |
| Telif Hakları: NOIRLab/NSF/AURA/R. Margutti/P. Marenfeld |
Süpernova Kaynaklı Olma İhtimali Elendi
Araştırmacıları bu olayın bir süpernova olamayacağına ikna eden en önemli kanıt, AT 2024wpp'nin yaydığı enerji miktarıydı. Hesaplamalara göre, patlama normal bir süpernovanın üretebileceğinden 100 kat daha fazla enerji yaydı. Bu kadar büyük bir enerji radyasyonu, Güneş'in durgun kütlesinin yaklaşık %10'unun, yalnızca birkaç haftalık kısa bir zaman diliminde enerjiye dönüşmesini gerektirir. Bu durum, çekirdek çökmesiyle oluşan yıldız patlamaları gibi bilinen mekanizmalarla açıklanamaz.
Ek olarak, Gemini South teleskopu ile yapılan gözlemler, kaynakta daha önce yalnızca bir LFBOT'ta (AT 2018cow) görülen yakın kızılötesi ışık fazlalığını ortaya çıkardı. Bu gözlemler, yakın kızılötesi fazlalığın LFBOT'ların ayırt edici bir özelliği olduğunu kanıtladı ve onları sıradan yıldız patlamalarından ayırdı.
Araştırma ekibi, bu yoğun, yüksek enerjili ışık patlamasının, kara delik-yıldız ikili sisteminin uzun süreli "parazit" geçmişinin bir sonucu olduğunu varsayıyor.
Bu senaryoya göre:
Uzun Süreli Maddi Çekim: Kara delik, yoldaş yıldızdan uzun süre boyunca materyal çekmiş ve etrafını, yutulamayacak kadar uzakta olan materyalden oluşan bir haleyle sarmıştır.
Yıkım Anı: Yoldaş yıldız nihayet çok yakına gelip parçalandığında, bu yeni materyal dönen yığılma diskine katıldı ve mevcut haledeki materyalle çarpıştı.
Patlama ve Püskürme: Bu çarpışma, X-ışını, ultraviyole ve mavi ışığı üretti. Parçalanan gazın büyük bir kısmı kara deliğin kutuplarına doğru yöneldi ve yaklaşık ışık hızının %40'ı ile hareket eden, radyo dalgaları üreten bir madde jeti (jet) olarak dışarı atıldı.
LFBOT'ların çoğunda olduğu gibi, AT 2024wpp de aktif yıldız oluşumu olan bir galakside yer alıyor ve bu da bölgede bu kadar büyük yıldızların varlığını beklemeyi destekliyor. Parçalanan yoldaş yıldızın kütlesinin 10 Güneş kütlesinden fazla olduğu tahmin ediliyor ve bu yıldız, hidrojeninin çoğunu tüketmiş, oldukça sıcak bir Wolf-Rayet yıldızı olabilir.
Kaynak: NOIRlab
Yorumlar