Bukalemun takımyıldızında, Dünya’dan yaklaşık 620 ışık yılı uzaklıkta yer alan bu başıboş gezegen, Jüpiter’in 5–10 katı kütleye sahip. Yıldız yörüngesinde değil; uzayda serbestçe dolaşıyor ve hâlâ oluşum aşamasında. Ağustos 2025’te, birikim hızı sekiz kat artarak saniyede 6 milyar tona ulaştı — bu, şimdiye kadar gözlemlenen en güçlü gezegensel büyüme atağı. İlginç yıldız, ESO’nun Çok Büyük Teleskobu’ndaki X-shooter spektrografı ile keşfedildi. James Webb Uzay Teleskobu ve SINFONI spektrografından arşiv verileriyle desteklendi.
Serseri Bir Gökcisminde ‘Büyüme Patlaması’ Yaşıyor
Astronomlar, “serseri gezegen” olarak bilinen serbest dolaşan bir gezegenin şimdiye dek eşi benzeri görülmemiş bir hızla büyüdüğünü tespit etti. Bu tür gezegenler, Güneş Sistemi’ndeki gibi bir yıldızın etrafında dönmek yerine evrende başıboş dolaşan cisimler olarak biliniyor.
Avrupa Güney Gözlemevi’nin Şili’deki Atacama Çölü’nde bulunan Çok Büyük Teleskobu (ESO VLT) ile yapılan gözlemler, Cha 1107-7626 adı verilen genç gezegenin etrafındaki gaz ve toz diskinin içine çekildiğini gösterdi. Saniyede altı milyar tonluk maddeyi bünyesine katan bu dev gezegen, bilinen tüm serseri gezegenler arasında en hızlı büyüme oranına sahip oldu.
 |
|
|
Bu, Cha 1107-7626'yı gösteren bir sanatçı tasviri. Yaklaşık 620 ışık yılı uzaklıkta bulunan bu başıboş gezegen, Jüpiter'den yaklaşık 5-10 kat daha büyük kütleli ve bir yıldızın yörüngesinde dönmüyor. Etrafındaki bir diskten madde yiyor ve ESO'nun Çok Büyük Teleskobu'nu ( VLT ) kullanan gökbilimciler, bunu saniyede altı milyar ton gibi bir hızla yaptığını keşfettiler; bu, herhangi bir gezegen türü için şimdiye kadar bulunan en hızlı hız. Ekip, güçlü manyetik alanların gezegene doğru madde akışı sağlayabileceğinden şüpheleniyor; bu, yalnızca yıldızlarda görülen bir şey. İçeriye düşen madde gezegene ulaştığında, yüzeyini ısıtarak parlak ve sıcak bir nokta oluşturur. ESO'nun VLT'sindeki X-shooter spektrografı, 2025 ortalarında belirgin bir parlama tespit etti ve bunun içeriye düşen gazdan kaynaklandığına dair net bir kanıt buldu. Gözlemler, gezegenin şu anda birkaç ay öncesine göre yaklaşık 8 kat daha hızlı madde topladığını gösteriyor. Telif Hakları: ESO/L. Calçada/M. Kornmesser |
|
İtalya Palermo Ulusal Astrofizik Enstitüsü’nden astronom Víctor Almendros-Abad, araştırmanın başyazarı olarak şu değerlendirmeyi yaptı: “Gezegenleri genellikle sessiz ve durağan dünyalar olarak düşünürüz. Ancak bu keşif, serbest dolaşan gezegenlerin de son derece dinamik ve heyecan verici olabileceğini gösteriyor.”
Kütlesi Jüpiter’in 5 ila 10 katı olan bu dev gezegen, Dünya’dan yaklaşık 620 ışık yılı uzaklıkta, Bukalemun (Chamaeleon) takımyıldızında yer alıyor.
Cha 1107-7626 Gezegen mi, Yoksa Küçük Bir Yıldız mı?
Araştırmacılar, Cha 1107-7626’nın büyüme hızının sabit olmadığını, 2025 yılı Ağustos ayında bir anda sekiz kat artarak bugüne dek hiçbir gezegende kaydedilmemiş bir seviyeye ulaştığını açıkladı.
ESO’nun X-shooter spektrografı ile elde edilen bulgular, James Webb Uzay Teleskobu verileriyle birlikte değerlendirildi. Daha önce genç yıldızlarda gözlemlenen bu tür “madde akış patlamaları”nın bir gezegende görülmesi bilim dünyasında büyük ilgi uyandırdı.
Bir diğer araştırmacı Aleks Scholz (St Andrews Üniversitesi, Birleşik Krallık) şu soruyu gündeme taşıdı: “Serseri gezegenler gerçekten düşük kütleli yıldızlar gibi mi oluşuyor, yoksa yıldız sistemlerinden dışarı atılmış dev gezegenler mi?”
Ekip, gezegenin büyüme sürecinde manyetik alanların kilit rol oynadığını belirledi. Bu durum, yalnızca yıldızlarda gözlemlenen güçlü manyetik faaliyetlerin düşük kütleli gökcisimlerinde de etkili olabileceğini gösterdi. Ayrıca, patlama sırasında gezegenin çevresindeki diskte su buharı tespit edildi. Bu, bugüne dek sadece yıldızlarda kaydedilmişti.
Araştırmanın bir diğer yazarı Belinda Damian, bu gelişmenin sınırları bulanıklaştırdığını vurguladı:
“Bu keşif, yıldızlar ve gezegenler arasındaki çizgiyi silikleştiriyor. Aynı zamanda serseri gezegenlerin erken oluşum evrelerine dair önemli bir pencere açıyor.”
YILDIZ GİBİ DAVRANAN BİR GEZEGEN
Serseri gezegenler son derece sönük oldukları için gözlemlenmeleri güç. Ancak ESO’nun inşa ettiği Aşırı Büyük Teleskop (ELT), gelecekte bu yalnız dünyaların sırlarını açığa çıkarmada kritik rol oynayacak.
ESO’dan Amelia Bayo, “Bir gezegenin yıldız gibi davranabileceğini görmek hayranlık uyandırıcı. Bu, evrenin en erken dönemlerinde farklı dünyaların nasıl şekillendiğine dair merakımızı artırıyor” ifadelerini kullandı.
Bilim insanları, Cha 1107-7626’daki olağanüstü büyüme patlamasının, hem serseri gezegenlerin kökenine hem de yıldız-gezegen ayrımının evrimsel sınırlarına dair yeni cevaplar getirebileceğini düşünüyor.
Yaşar İliksiz - Mistikalem.com
Yorumlar