Orta Asya’nın dağ eteklerinde Fergana havzasındaki Toda-1 Mağarası’nda kömürleşmiş arpa taneleri bulundu.
İlk ekmeğin izleri Orta Asya dağlarında
Çin, Avrupa ve Orta Asya’dan bilim insanlarının yürüttüğü araştırma, yaklaşık 9.000 yıl öncesine tarihlenen katmanlarda arpa kalıntılarını ve onları işlemek için kullanılan taş aletleri gün yüzüne çıkardı. Bu bulgular, çiftçiliğin gelişmesinden çok önce bölge halkının yabani arpayı sistemli biçimde toplayıp öğüttüğünü gösteriyor.
Arkeobotanik analizlerde, arpa tanelerinin yanı sıra buğdaygillerden başka bitkilerin de toplandığına dair izler bulundu. Öğütme taşları, tokmaklar ve değirmen parçaları ise tahılların yalnızca toplanmadığını, aynı zamanda gıda olarak işlendiğini kanıtlıyor.
Bugüne dek Orta Asya, tarımın doğduğu Yakın Doğu’dan yayılan “Neolitik paket”in geç alıcısı olarak görülüyordu. Ancak Toda-1 Mağarası’ndan çıkan bu veriler, Orta Asya halklarının tarıma dair kendi deneyimlerini bağımsız olarak geliştirdiğini düşündürüyor.
Uzmanlara göre bu durum, tarımın tek merkezden yayılmadığını; farklı bölgelerde, farklı toplulukların kendi yöntemleriyle tahıl kullanımını keşfettiğini ortaya koyuyor. Yani “tarım = evcilleştirilmiş tahıl” denklemi artık sorgulanıyor.
YEREL KÜLTÜR AÇISINDAN AYDINLATICI ÖNEMLİ BİLGİLER
Çalışma aynı zamanda yerel kültür açısından da dikkat çekici. Yabani arpa, yüksek rakımlarda yetişme kapasitesi ve dayanıklılığıyla, bölgede mevsimlik göçebe yaşam biçimine uygun bir gıda kaynağı olmuş olabilir.
Araştırmacılar, erken Holosen’de başlatılan bu tahıl toplama alışkanlığının, sonraki binyıllarda bölgede görülen arpa merkezli mutfak geleneklerine zemin hazırlamış olabileceğini söylüyor. Bugün Orta Asya sofralarında hâlâ kullanılan arpa lapası ve ekmek çeşitlerinin, köklerini belki de bu mağarada bırakılan izlerde aramak mümkün.
Araştırma ekibinden Dr. Xinying Zhou, bulguların yalnızca tarım tarihine değil, insanın çevreyle ilişkisine dair de yeni bir pencere açtığını vurguluyor “Arpa kullanımı, avcı-toplayıcı toplulukların zekâsını ve çevresel uyumunu gözler önüne seriyor. Çiftçilik başlamadan binlerce yıl önce insanlar, doğanın sunduğu kaynakları işleyerek yaşamlarını çeşitlendiriyordu.”
Yorumlar