Adaletin terazisi Çin'de 'Yi', 'Li', Türk'te 'Töre', 'Kut'.... ol ayrı, menzil aynı. İşte İnsanlığın ortak mirası ve bilgeliğin evrensel dili.
Konfüçyüs ve Türk Ahlak Felsefesinde Ortak Motifler
1. Aile ve Toplum Hiyerarşisine Saygı
- Konfüçyüs: "Xiao" (孝, çocukluk saygısı) kavramı, aile içindeki hiyerarşik düzeni ve ebeveynlere mutlak bağlılığı merkeze alır.
Türk Kültürü: "Aile kutludur" anlayışı, büyüklere saygı (hürmet) ve ataerkil yapı ile örtüşür. Dede Korkut hikâyelerinde "ata sözü dinlemek" erdem sayılır.
2. Adalet ve Liyakat
- Konfüçyüs: "Junzi" (君子, erdemli insan) idealinde liyakat ve adalet (Yi, 义) esastır.
Türk Geleneği: "Alp" ve "Bilge" figürlerinde güç ile bilgelik birleşir. Yusuf Has Hacib’in Kutadgu Bilig’inde "töre" (adalet) ve "akıl" vurgulanır.
3. Eğitim ve Kendini Geliştirme
- Konfüçyüs: "Kendini yetiştirmek" (修身) toplumu düzeltmenin temelidir.
Türk Düşüncesi: Ahilik sisteminde "eline, beline, diline sahip ol" prensibi, bireyin disiplinini vurgular.
4. Misafirperverlik ve Cömertlik
- Konfüçyüs: "Ren" (仁, insanlık) başkalarına şefkat göstermeyi gerektirir.
Türk Ahlakı: "Konuk Tanrı misafiridir" anlayışı ve potlaç geleneği (cömertlik) benzer bir evrensel ahlakı yansıtır.
5. Devlet ve Yönetici Ahlakı
Konfüçyüs: Yöneticiler "örnek olmalıdır" (正名, Zheng Ming).
Türk Siyaset Felsefesi: Kaşgarlı Mahmud’un Divân-ı Lügati’t-Türk’ünde "Bey halka hizmet etmelidir" düsturu geçer.
Farklılıklar
Metafizik Boyut: Konfüçyüsçülük daha çok dünyevi ahlaka odaklanırken, Türk düşüncesinde Gök Tanrı inancı ve alp-eren figürü manevi bir boyut ekler.
Birey-Toplum Dengesi: Türk geleneğinde bireyin kahramanlığı (Alp motif) daha ön plandayken, Konfüçyüs’te toplumsal uyum vurgulanır.
Her iki gelenek de insan ilişkilerini ahlaki bir temele oturtma amacı taşır. Türk ahlak felsefesi, Konfüçyüs’ün sistemleştirdiği erdemleri pratik hayatla (özellikle göçebe kültürün esnekliğiyle) harmanlar. Bu karşılaştırma, evrensel ahlak ilkelerinin kültürler üstü bir zeminde nasıl buluşabildiğini gösterir.
Yorumlar