Mars'ın kum tepelerindeki yılanvari oyukların sır perdesi aralandı:

Araştırmalar, Mars'taki doğrusal kumul vadilerinin, süblimleşen kum bloklarının kayması ve oyulması sonucu oluştuğunu gösteriyor. Yatağın eğim açısı ve tane boyutu, bir yatağın ne kadar verimli olduğunu belirliyor. 

Araştırma, Geophysical Research Letters dergisinde yayımlandı.

MARS VADİLERİNİN GİZEMİ ÇÖZÜLDÜ  

Mars'ın kum tepeleri üzerinde ilk kez 1999'da tespit edilen ve bilim insanlarını yıllardır şaşırtan "yılanvari" oyukların gizemi çözüldü. Yeni deneyler, bu sinüzoit şeklindeki vadiciklerin mevsimsel su akışlarıyla değil, kuru buzun (katı karbondioksit) patlayıcı süblimleşmesiyle oluştuğunu ortaya koydu. Hollandalı bilim insanlarının yürüttüğü çalışma, bu ilginç jeolojik oluşumların tüm özelliklerini Dünya'da başarıyla taklit etti.

Mars'ın Gizemli Oyuklarının nasıl oluştuğu anlaşıldı

Mars yüzeyindeki kum tepelerinde, özellikle Hellas Planitia bölgesinde görülen tuhaf, kıvrımlı oluklar nihayet sırlarını teslim etti. Utrecht Üniversitesi'nden yer bilimci Lonneke Roelofs ve ekibinin yaptığı yeni deneyler, bu oyukların kuru buzun patlayıcı süblimleşmesiyle oyulduğunu gösteriyor. Kuru buz blokları, kum tepeciklerinin yamaçlarında bir köstebek gibi ilerleyerek kumu fırlatıyor ve geride bu gizemli izleri bırakıyor. Roelofs, sonuçları izlerken "Tıpkı 'Dune' filmindeki kum solucanlarını izliyormuşum gibi hissettim" yorumunu yaptı.

Yıllardır Süren Tartışma: Su mu, Başka Bir Şey mi?

Mars'ın kum tepelerindeki bu vadicikler, 1999'da ilk kez tespit edildiklerinde bilim insanları arasında büyük bir şaşkınlık yaratmıştı. Başlangıçta, bu oluşumların mevsimsel sıvı su akışlarıyla bağlantılı olduğu düşünülüyordu. Ancak, günümüzde Mars yüzeyinde sıvı suyun aktığına dair herhangi bir kanıt bulunmuyor. Bu durum, bilim insanlarını alternatif açıklamalar aramaya itti.

2013 yılında, vadiciklerin karbondioksit buzu (kuru buz) süblimleşerek kum tepelerinden aşağı kaymasıyla oyulabileceği yönünde bir hipotez ortaya atıldı. İlk deneyler bu mekanizmanın makul olduğunu gösterse de, özellikle Mars'ta gözlemlenen yılanvari kıvrımlılık gibi tüm özellikleri tam olarak taklit edememişti. 

Roelofs ve meslektaşları, bu boşluğu doldurmak için İngiltere'deki Açık Üniversite'nin Mars Odası adı verilen, Mars koşullarını simüle eden yalıtılmış ortamını yeniden kullandı. Ekipmanları Mars'ın ince ve soğuk atmosferine göre ayarlayarak, farklı eğim ve kum tanesi boyutlarına sahip yamaçlara kuru buz blokları bıraktılar ve sonuçları yüksek hızlı kameralarla kaydettiler.

Deneyler, eğimin 25 dereceden daha dik olduğu durumlarda buzun bir gaz yastığı üzerinde kayarak belirsiz bir iz bıraktığını gösterdi. Ancak eğimin 22,5 derecenin altında, daha yumuşak olduğu durumlarda, buzun kısmen kuma gömüldüğü tespit edildi.

Köstebek Etkisi ve Patlayıcı Süblimleşme

Kuru buz bu şekilde kuma gömüldüğünde, süblimleşme süreci (katıdan doğrudan gaza geçiş) gerçekleşti. Alttaki koyu renkli kum veya kaya, güneş radyasyonunu emerek ısıyı kuru buz bloğunun altında hapsediyor. Bu ısı, buzun alt yüzeyini gaza dönüştürüyor ve sıkışan gaz, çevredeki kumu şiddetli bir kuvvetle fırlatarak patlayıcı bir çıkış yapıyor.

Bu 'köstebek' benzeri hareket, daha önce Dünya'da hiç taklit edilemeyen Mars vadiciklerinin tüm temel özelliklerini üretti: yılanvari kıvrımlılık, belirgin, yüksek setler (leveeler) ve iz sonundaki küçük cep.

Simülasyonlar, bir metre kalınlığa kadar olan süblimleşen buz bloklarının, Kızıl Gezegen'de kumu 13 metreye kadar fırlatabileceğini gösterdi. Bu, gözlemlenen vadicikleri kolayca açıklıyor ve ayrıca bu vadiciklerin neden yalnızca ince taneli yamaçlarda bulunduğunu da izah ediyor.

Karbondioksit Döngüsü ve Gelecek Araştırmalar

Mars atmosferi karbondioksit açısından zengin olduğundan, kışın kum alanlarının üzerinde 70 santimetreye kadar buz tabakası oluşturabiliyor. Roelofs, "Bahar aylarında bu buz ısınmaya ve süblimleşmeye başlar. Sıcaklık yeterince yükseldiğinde, buzun son kalıntıları tepe noktalarının gölgeli taraflarından koparak bloklar halinde yuvarlanmaya başlar" açıklamasını yaptı. Bloklar yamaç dibinde durduğunda, buz tamamen buharlaşana kadar süblimleşmeye devam eder ve geride kumda bir oyuk kalır.

Araştırmacılar, şimdi parametreleri değiştirerek daha büyük buz blokları ve farklı kum türleriyle yeni deneyler yapmayı planlıyor. Bilim insanları, Mars'ta yaşamın kökenine ve dünya dışı yaşama dair soruların çözülebileceği bu tür araştırmaların, Dünya'daki süreçler hakkında da yeni içgörüler sunabileceğini belirtiyor.