İstanbul Modern Sinema, Pedro Costa filmleriyle bellek yolculuğu haftası

İstanbul Modern Sinema, Portekiz Büyükelçiliği ve Othon Cinema işbirliğinde, Portekizli yönetmen Pedro Costa’nın Türkiye’deki ilk ve en geniş retrospektifini düzenliyor. “Pedro Costa Hakkında Her Şey” başlıklı program, 16–26 Ekim tarihleri arasında yönetmenin tüm kısa ve uzun metraj filmlerini izleyiciyle buluşturacak.

İstanbul Modern Film Küratörü Müge Turan, Costa’nın çağdaş sinemanın en radikal auteur’lerinden biri olduğunu vurgulayarak, “The Guardian’ın da belirttiği gibi, o gerçekten ‘sinemanın Samuel Beckett’i’. Filmleri yalnızca izlenmez, deneyimlenir,” dedi.

Retrospektif, Costa’nın geleneksel anlatıdan uzaklaşarak deneysel belgesel ve enstalasyon formlarına yöneldiği sinema dilini gözler önüne seriyor. Yönetmenin Lizbon’un kenar mahallelerinde yaşayan toplulukların hikâyelerini şiirsel bir sadelikle işlediği filmleri arasında Vitalina Varela, At Parası, Gençler Yürüyor ve Vanda’nın Odasında öne çıkıyor.

PEDRO COSTA HAKKINDA HER ŞEY PROGRAMI

• VITALINA VARELA, 2019
• Yönetmen: Pedro Costa
• Oyuncular: Vitalina Varela, Ventura Manuel, Tavares Almeida

Cape Verde’den Lizbon’a kocasının cenazesine katılmak için gelen Vitalina, bürokratik engeller nedeniyle cenazeyi kaçırır ve yalnızlığıyla yüzleşir. At Parası’nda yan karakter olarak gördüğümüz Vitalina, burada unutulmaz bir başrole dönüşür. Costa, mekânları kutsal alanlara dönüştürerek göç, yas ve aidiyetsizlik temalarını hem kişisel hem de toplumsal bir belleğe bağlar. Rossellini ve Straub-Huillet gibi ustaların izinde, sinemanın gündelik hayatı mucizeye dönüştürme gücünü hatırlatan Vitalina Varela, yokluk ve yıkıntılardan yeni bir varoluş inşa etmeye dair güçlü bir hikâye sunuyor.

• AT PARASI, 2014
• Yönetmen: Pedro Costa
• Oyuncular: Ventura, Vitalina Varela, Tito Furtad

Costa’nın Cape Verde kökenli göçmenlerle birlikte ürettiği filmlerinin devamı olan At Parası, yönetmenin bir kez daha unutulmaz yüzü Ventura’yı merkezine aldığı karanlık bir yolculuk. Ventura’yı geçmişin hayaletleriyle dolu karanlık bir gecede izleriz. Ventura’nın hastane koridorları ve yeraltını andıran mekânlarda dolaşan yolculuğu, rüya mantığını andıran parçalı bir anlatıyla kişisel hafızaları sömürgecilik sonrası travmalarla buluşturur. Costa filmde mekânları ve yüzleri adeta canlı heykellere dönüştürerek sinemanın gündelik hayatı mucizeye çevirme gücünü bir kez daha görünür kılıyor. 

• AYNEN KALSIN, 2009
• Yönetmen: Pedro Costa
  Oyuncular: Jeanne Balibar, Rodolphe Burger

Costa’nın Fransız oyuncu ve şarkıcı Jeanne Balibar’a adadığı bu belgesel, sanatçının sahne performansları, stüdyo kayıtları ve uzun prova süreçlerini takip ediyor. Büyük iddialardan uzak, karanlık ve yoğun siyah-beyaz görüntülerde Balibar’ın sesi, bedeni ve yüzü; sürekli tekrarlar, denemeler ve küçük arayışlarla biçimleniyor. Filmin odağı sürecin kendisi: doğru sesi bulmaya, onu kusursuzlaştırmaya yönelik sabırlı ve kırılgan bir çaba tanık olduğumuz. Costa, müziğin gölgelerden doğan şiirini yakalarken, her provayı bir tür ritüele, her bakışı ve nefesi sinemasal bir yoğunluğa dönüştürüyor. 

• GENÇLER YÜRÜYOR, 2006
• Yönetmen: Pedro Costa
• Oyuncular: Ventura, Vanda Duarte, Beatriz Duarte

Fontainhas’ın yıkılmasının ardından sakinlerinin çoğu yeni apartmanlara taşınmıştır. Karısı tarafından terk edilen Ventura, günlerini eski mahallesinde kalan komşularını ziyaret ederek geçirir. Onun ağzından okunan mektup, hem Cape Verdeli göçmenlerin ailelerine yazdıkları mektuplardan hem de şair Robert Desnos’un ölmeden önce eşine yazdığı notlardan esinlenmiştir. Bir hayalet hikâyesi gibi ilerleyen film, Karanfil Devrimi’nin en yoksul mahallelerdeki etkilerini görünür kılarken, Lizbon’un artık var olmayan bir hâlinin hatırasını da kayda geçirir. Fontainhas’ı yaşayan bir anıta dönüştüren film, Venedik’te Altın Aslan’a aday gösterilerek Costa’nın dünya sinemasındaki yerini pekiştirdi.

• NEREDE O SAKLI GÜLÜŞÜN?, 2001
• Yönetmen: Pedro Costa

Costa, Jean-Marie Straub ve Danièle Huillet’nin Sicilia! filmini yeniden kurgularken girdikleri tartışmaları ve yaratıcı süreçlerini kameraya alıyor. Film, yalnızca sinema sanatına dair yoğun ve aydınlatıcı sohbetleri değil, aynı zamanda ikilinin gündelik hayattaki dokunaklı ve eğlenceli ilişkisini de gösteriyor. Costa, “Modern sinemanın son büyük yönetmenleri” olarak anılan bu ikilinin ustalıklarının ve ortak yaşamlarının izini sürüyor. Sonuç, hem sinema üzerine yapılmış en önemli filmlerden biri hem de bir evliliğe dair incelikli bir portre.

• VANDA’NIN ODASINDA, 2000
• Yönetmen: Pedro Costa
• Oyuncular: Vanda Duarte, Lena Duarte, Zita Duarte

Fontainhas üçlemesinin ikinci filmi, Lizbon’un yoksul mahallesine ve sakinlerinin gündelik hayatına derinlemesine dalar. Eroin bağımlısı Vanda Duarte’nin odasında sabit kurulu kamera onun ve komşularının rutinleri parçalı ve sarsıcı bir sadelikle aktarır. Belgeselin doğallığını taşıyan bu yaklaşım, görünmez kılınan insanları sinemanın merkezine yerleştirir. Costa’nın ilk kez dijital video kullandığı film, Vermeer tablolarını andıran ışığıyla gündelik hayatın acımasız gerçekliğini şiirselleştirir. Vanda’nın Odasında, bireysel ve kolektif yalnızlıkların derin bir kaydı, sinemanın en unutulmaz yüzleşmelerinden biri.

• KEMİKLER, 1997
• Yönetmen: Pedro Costa
• Oyuncular: Vanda Duarte, Nuno Vaz, Mariya Lipkina

Lav Evi’nin zorlu çekimlerinin ardından, Cabo Verde’de yaşayan birçok kişi Pedro Costa’dan Lizbon’daki akrabalarına mektuplar götürmesini ister. Bu vesileyle Fontainhas mahallesiyle tanışan yönetmen, üçlemesinin ilk filmi Kemikler’i çeker. İntihara meyilli genç bir annenin doğum yapmasıyla başlayan film, borç içindeki sevgilisiyle birlikte bebeğe bakmaya çalışmasını ve onları kuşatan yoksulluğu anlatır. Kurmaca ile belgesel arasında gidip gelen Kemikler, 1997 Venedik Film Festivali’nde En İyi Görüntü Yönetimi ödülünü kazanmıştır.

• LAV EVİ, 1994
• Yönetmen: Pedro Costa
• Oyuncular: Inês de Medeiros, Isaach De Bankolé, Edith Scob

Yönetmenin Cabo Verdeli insanların hikayelerini anlatsa da orada çektiği tek film olan Lav Evi, Jacques Tourneur’un I Walked with a Zombie klasiğine Portekiz’in sömürgecilik geçmişi üzerinden bakar. Lizbon’da iş kazası sonrası komaya giren Leão’yu memleketine götüren hemşire Mariana, siyah kumlarla kaplı bu volkanik adada adamın hayatına dair ipuçlarını araştırırken esrarengiz ve ürkütücü bir tabloyla karşılaşır. Çarpıcı yüzler, adaya özgü müzikler ve yoğun görselliğiyle film, Costa’nın kariyerinde bir dönüm noktasıdır.

• KAN, 1989
• Yönetmen: Pedro Costa
• Oyuncular: Pedro Hestnes, Nuno Ferreira, Inês de Medeiros

Costa, siyah-beyaz çektiği ilk uzun metrajında babaları tarafından terk edilen 10 ve 17 yaşındaki iki kardeşin hikâyesini anlatır. Hastalığı nedeniyle sık sık evden ayrılan baba bir gün geri dönmez ve Nino ile Vicente, annesiz, borçlarla çevrili ve amcalarının baskısı altındaki hayatlarıyla baş başa kalır. İkisinin kısa süreli “özgürlükleri” sona ererken, Portekiz’in toplumsal ve politik dönüşümleri, sınıfsal uçurumlar ve kimlik arayışı da bu karanlık masala siner. Kan, Portekiz Yeni Dalgası’nın kendine has sinema dilinin oluşmaya başladığı yıllarda, Costa’nın ışık-gölge (chiaroscuro) estetiğiyle kişisel ve kolektif bir kırılma hikâyesini anlatarak sinemasının imzasını ortaya koyuyor.

PEDRO COSTA'NIN KISALARI

• ATEŞİN KIZLARI, 2023
• Yönetmen: Pedro Costa
• Oyuncular: Alice Costa, Karyba Gomes, Elizabeth Pinard

1951’de Fogo Adası’ndaki yanardağ patlamasından yola çıkan Costa, üç kadın sesiyle (Adelaide, Clotilde, Irodina) Biagio Marini’nin “Passacaglia” düzenlemesini bir araya getirir. Deneysel kısa film, şarkı söyleyen bedenleri ve patlamaya ait arşiv görüntülerini bir araya getirerek belleğin kırılgan bir kaydına dönüştürür.

• ADAMIMIZ, 2010
• Yönetmen: Pedro Costa
• Oyuncular: José Alberto Silva, Lucinda Tavares, Alfredo Mendes, Ventura

Fontainhas sakinlerine adadığı üçlemenin ardından gelen bu kısa film, bir tür ek bölüm niteliği taşır. Yıkılmış mahallenin gölgesinde geçen filmde, Ventura bu kez dört karakterden biri olarak umutsuz bir diyaloğa katılır. Costa, mahallenin kaybolmuş mekânlarını ve sakinlerinin kırılgan hayatlarını yoğun bir duyarlıkla yeniden görünür kılar.

• 6 BAGATEL, 2001
• Yönetmen: Pedro Costa, Thierry Lounas
• Oyuncular: Danièle Huillet, Jean-Marie Straub

Costa’nın Nerede O Saklı Gülüşün için çektiği ama kullanılmayan altı sahneden oluşan bu film, adını Anton Webern’in 1911 tarihli “Altı Bagatel”inden alır. Straub ve Huillet çiftini bu kez daha gündelik, evin içinde gösteren film, küçük anlardan ve gündelik hayatın ayrıntılarından şiirsellik yakalar. 

Programın detayları için adres: https://www.istanbulmodern.org/sinema