Ad Hoc Diplomasi nedir?

Ad Hoc Diplomasi kavramı, belirli bir sorunu çözmek veya özel bir duruma yanıt vermek amacıyla geçici, esnek ve duruma özgü olarak tasarlanan diplomasi türüdür.

"Ad hoc" (Latince "buna özgü") terimi, standart prosedürlerin dışına çıkan, genellikle kriz yönetimi veya acil ihtiyaçlara yönelik anlık diplomasi çabalarını ifade eder.

Ad Hoc Diplomasinin Özellikleri:

Esneklik ve Çeviklik: Katı kurallara bağlı kalmadan, hızlı karar almayı gerektiren durumlarda kullanılır.

Geçicilik: Kalıcı mekanizmalar yerine, sorun çözülene kadar sınırlı bir süre uygulanır.

Çok Taraflı veya İkili: Devletler arasında doğrudan müzakerelerle veya uluslararası platformlarda (örneğin BM veya NATO'nun acil toplantıları) yürütülebilir.

Kriz Yönetimi: Savaş, doğal afet, insani krizler gibi acil durumlarda devreye girer.

Genellikle Kriz Yönetimi şu alanlarda sık kullanılır. 

Kriz Müzakereleri: İki ülke arasında anlık çıkan bir gerilimin arabulucularla çözülmesi (örneğin, sınır çatışmalarında ateşkes için ad hoc görüşmeler).

İnsani Yardım Diplomasisi: Deprem sonrası uluslararası yardım koordinasyonu için geçici diplomatik kanallar oluşturulması.

Terörle Mücadele: Belirli bir terör örgütüne karşı oluşturulan geçici ittifaklar (örneğin, DEAŞ'a karşı koalisyon).

Ad Hoc Diplomasi'nin Standart Diplomasiden Farkı:

Geleneksel diplomasi, kurumsallaşmış yapılar (daimi büyükelçilikler, anlaşmalar) üzerinden ilerlerken, ad hoc diplomasi daha spontane ve pragmatik bir yaklaşımdır.

Ad Hoc Diplomasinin Zayıf Yönleri 

Kalıcılık içermez. Kırılgan ilişkiler doğurur. 

Güven Sorunu: Taraflar ad hoc anlaşmaları fırsatçılıkla suçlayabiliyor 

Arabulucuya Bağımlılık: Aracı aktörler olmadan süreç tıkanır.

Ad Hoc Diplomasi kalıcı çözümler üretmeyebilir ve  tarafların güven eksikliği nedeniyle başarısız olabilir.

Özetle, ad hoc diplomasi, diplomasinin "acil servis" versiyonu gibi düşünülebilir. Detaylar için örnek olaylar (örneğin Kubalı Krizi veya Ukrayna Savaşı'ndaki tahıl koridoru müzakereleri) incelenebilir.

AD HOC DİPLOMASİSİ ÖRNEKLERİ

1. Küba Füze Krizi (1962) – ABD-SSCB Arasında Ad Hoc Müzakereler

Sorun: SSCB'nin Küba'ya nükleer füze yerleştirmesi, ABD'nin bunu savaş sebebi sayması.

Doğrudan Gizli Görüşmeler: ABD Başkanı Kennedy ve SSCB lideri Kruşçev, resmi diplomatik kanallar yerine özel elçiler (Robert Kennedy ve Sovyet büyükelçi) aracılığıyla anlaşmaya vardı.

Geçici Çözüm: SSCB füzeleri sökerken, ABD de Türkiye'deki füzeleri gizlice çekti (resmi belgelerde yer almayan bir "ad hoc" pazarlık).

Sonuç: Nükleer savaş önlendi, ancak kalıcı bir mekanizma oluşturulamadı (sonrasında doğrudan iletişim hattı kuruldu).

2. Ukrayna Tahıl Koridoru (2022-2023) – Rusya-Ukrayna-Türkiye-BM Müzakereleri

Sorun: Rusya'nın Ukrayna'nın Karadeniz limanlarını ablukaya alması, dünya buğday arzını tehlikeye atması.

Türkiye ve BM'nin Arabuluculuğu: Taraflar resmen savaş halindeyken, İstanbul'da geçici bir mutabakat imzalandı (Tahıl İnisiyatifi).

Esnek Mekanizma: Gemilerin güvenli geçişi için ortak bir kontrol merkezi kuruldu, ancak anlaşma 3 aylık uzatmalarla sürdü.

Sonuç: 2023'te Rusya anlaşmadan çekildi, ancak kriz sırasında 33 milyon ton tahıl sevkiyatı sağlandı.

3. İsrail-Filistin Geçici Ateşkesler (Örneğin: 2023 Çatışmaları)

Sorun: Hamas-İsrail savaşında insani krizin derinleşmesi.

Katar-Mısır-ABD'nin Devreye Girmesi: Taraflar doğrudan görüşmezken, arabulucular 4 günlük ateşkes için anlaşma sağladı.

Karşılıklı Takas: Rehineler serbest bırakıldı, insani yardım girişine izin verildi.

Sonuç: Kalıcı barış sağlanamadı, ancak acil insani ihtiyaçlar kısmen karşılandı.

4. Ermenistan-Azerbaycan Dağlık Karabağ Çatışmaları (2020) – Rusya'nın Ad Hoc Müdahalesi

Sorun: Azerbaycan'ın Karabağ'ı geri alması, Ermenistan'ın askeri yenilgisi.

Rusya'nın Anlık İnisiyatifi: Putin, tarafları gece yarısı Moskova'da toplayarak 10 maddelik ateşkes dayattı.

Geçici Barış Gücü: Rus askerleri 5 yıllığına bölgeye konuşlandırıldı (kalıcı çözüm değil).

Sonuç: Çatışmalar durdu, ancak niha statü belirsizliğini korudu.

5. Suriye İç Savaşı'nda Kimyasal Silah Kriz (2013)  – ABD-Rusya Mutabakatı

Sorun: Esad rejiminin kimyasal silah kullanımı, ABD'nin askeri müdahale tehdidi.

Rusya'nın Beklenmedik Teklifi: Suriye'nin kimyasal silahlarını BM gözetiminde imha etmesi karşılığında ABD saldırıdan vazgeçti.

Geçici Çözüm: 2014'te silahlar imha edildi, ancak savaş devam etti.

Sonuç: Kriz önlendi, ancak rejim yeniden kimyasal silah kullandı (2017'de Han Şeyhun saldırısı).